Σειρά "Ελληνικό Θέατρο"...

  Το χρονικό διάστημα 1982-83, η δισκογραφική εταιρεία "Διόνυσος", θυγατρική της Lyra, κυκλοφόρησε μια σειρά δίσκων αφιερωμένη στο ελληνικό θέατρο.

     Ο πρώτος δίσκος της σειράς, με κωδικό YDL 0951, "Δημήτρης Ροντήρης", περιέχει αποσπάσματα από κασέτες εργασίας του μεγάλου Έλληνα θεατρικού σκηνοθέτη. Ο Ροντήρης, ήταν ο πρώτος που έβγαλε την ελληνική τραγωδία σε μεγάλους ανοιχτούς χώρους και θέατρα, και ειδικά την δεκαετία του 60, στα πιο δημιουργικά του χρόνια, ταξίδεψε τους τραγικούς σε όλον τον κόσμο, με πολλές διακρίσεις και βραβεία. Ήταν αυστηρός και αυταρχικός ως δάσκαλος, έδινε μεγάλη σημασία στην εκφορά του λόγου, και στον ρυθμό της ομιλίας (μετρούσε στο δευτερόλεπτο τον χρόνο όλης της παράστασης), συντηρητικός, σνόμπαρε τα μοντέρνα έργα και ασχολήθηκε μόνο με την αρχαία τραγωδία και τους Ευρωπαίους κλασικούς (Σαίξπηρ).

   Στον δίσκο υπάρχουν και δύο κομμάτια για πιάνο, πρόχειρες εγγραφές από τις δοκιμές της "Ιφιγένειας", του συνθέτη Κώστα Κυδωνιάτη, που έντυνε μουσικά τα έργα του σκηνοθέτη και μαζί με την χορογράφο Λουκία Κωτσοπούλου, ήταν οι βασικοί του συνεργάτες στις ευρωπαϊκές περιοδείες. Στο παρακάτω κομμάτι διδάσκει τον ηθοποιό Νίκο Λυκομήτρο, τον Κόμμο του "Ιππόλυτου" (κρατάει βέργα στο χέρι)...

     Ο δεύτερος δίσκος της σειράς κυκλοφορεί το 1982,  με τίτλο "Κυβέλη", για την σπουδαία ηθοποιό και θιασάρχη Κυβέλη Αδριανού. Το υλικό του δίσκου είναι από το αρχείο του Γιώργου Γ. Παπανδρέου, γιου της ηθοποιού και του "Γέρου της δημοκρατίας". Η Κυβέλη με την Μαρίκα Κοτοπούλη αποτέλεσαν τα "ιερά τέρατα" του ελληνικού θεάτρου τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Εκτός του καλλιτεχνικού έργου της, είχε συμμετοχή και στην πολιτική ζωή της εποχής, με την υποστήριξη στο πρόσωπο του Βενιζέλου και τον μετέπειτα γάμο της με τον Γεώργιο Παπανδρέου. Αντίθετα η Κοτοπούλη ήταν φιλοβασιλική, για αυτό οι παραστάσεις και των δύο είχαν και πολιτικό χαρακτήρα την περίοδο του εθνικού διχασμού (Παλάτι-Βενιζέλος), ενώ βενιζελικοί δολοφόνησαν και τον γνωστό στοχαστή σύντροφο της Κοτοπούλη,  Ίωνα Δραγούμη.

    Ο δίσκος με κωδικό YDL 0952, περιέχει αποσπάσματα από τα θεατρικά έργα "Αιολική Γη" του Ηλία Βενέζη, και "Το μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας" και "Φωτεινή Σάντρη" του Γρηγόρη Ξενόπουλου. Τέλος ακούμε και ένα ηχητικό από συνέντευξη που μας εξηγεί πως πέρασε από τα κοριτσάκια-ρόλους που της έγραφε ο Ξενόπουλος, στην ηλικιωμένη Κοντέσσα του ιδίου.

     Το αντίπαλο δέος του Ροντήρη στο θέατρο, και πρόσωπο του τρίτου δίσκου της σειράς, ήταν ο Κάρολος Κουν. Ιδρυτής του Θεάτρου Τέχνης, δάσκαλος και πνευματικός πατέρας σπουδαίων ηθοποιών, γνώρισε στο ελληνικό κοινό πρώτος, ξένα μοντέρνα θεατρικά έργα (Λόρκα, Μίλλερ, Ουίλλιαμς) το Θέατρο του Παραλόγου (Μπέκετ, Ιονέσκο), αλλά και σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς (Καμπανέλλης, Αναγνωστάκης, Σκούρτης, Σεβαστίκογλου). Με ματιά πάντα διεισδυτική, επίκαιρη και κοντά στην καθημερινότητα του λαού, απέφυγε τον ακαδημαϊκό τρόπο στησίματος και ερμηνείας των θεατρικών έργων, αλλά και του αρχαίου δράματος και κωμωδίας, με αποκορύφωμα τις "Όρνιθες" του, που η πρώτη απόπειρα του το 1959, έφερε καλλιτεχνική και πολιτική αναστάτωση, με τον τότε υπουργό  Κωνσταντίνο Τσάτσο να την "κόβει" (η εμφάνιση του αρχαίου ιερέα στα εγκαίνια της νέας πόλης των πουλιών για την καθιερωμένη θυσία, με μαύρο ράσο και καλυμμαύκι, θεωρήθηκε διακωμώδηση της χριστιανικής θρησκείας).

    Στον δίσκο ακούμε πρόβες από σύγχρονα θεατρικά των Πιραντέλλο, Μπρεχτ, Ιονέσκο, Πίντερ, Μπέκετ αλλά και από τα μεγάλα έργα των αρχαίων μας Αριστοφάνη, Ευρυπίδη, Σοφοκλή και Αισχύλου. Ανάμεσα στις πρόβες υπάρχουν κομμάτια συνεντεύξεων που είχε δώσει κατά καιρούς ο Κουν. Το ηχητικό υλικό έχει μαγνητοφωνηθεί και συγκεντρωθεί από τον συνεργάτη του Κουν, Μίμη Κουγιουμτζή. Στο βίντεο δύο αποσπάσματα από πρόβες, με τον σκηνοθέτη επί το έργον.

    Στον τέταρτο δίσκο της σειράς, συναντάμε έναν από τους κορυφαίους δραματικούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες του ελληνικού θεάτρου, τον Αλέξη Μινωτή. Ξεκίνησε ως ηθοποιός, αναγνωρίστηκε γρήγορα το ταλέντο του, έπαιξε σημαντικούς ρόλους του παγκόσμιου κλασικού δραματολογίου (Άμλετ, Δον Κάρλος, Ιούλιος Καίσαρ, Ιβάν Ο Τρομερός, Μάκβεθ, Βασιλιάς Ληρ), πέρασε από το Χόλυγουντ (Υπόθεση Νοτόριους, Παιδί και το δελφίνι), και αργότερα διακρίθηκε και ως σκηνοθέτης ανεβάζοντας μοντέρνα ευρωπαϊκά έργα (με τη σύζυγό του Κατίνα Παξινού) αλλά και την όπερα Μήδεια στην Αμερική με πρωταγωνίστρια την Μαρία Κάλλας.

        Ο δίσκος περιέχει αποσπάσματα από δύο έργα του Σοφοκλή "Οιδίπους Τύραννος" και "Οιδίπους Επί Κολωνώ", από ηχογράφηση στο Studio Era με ηχολήπτη τον Γιάννη Σιγλέτο. Στο δεύτερο ρόλο άλλωστε ήταν και η τελευταία του εμφάνιση στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου το 1989, ρόλος που σε όλη του την καλλιτεχνική καριέρα τον ακολουθούσε...

Ο ιδιαίτερος Γιώργος Γεωργιάδης...

   Ο συνθέτης Γιώργος Γεωργιάδης, γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών. Δισκογραφικά έχει μια πλούσια παρουσία, ειδικά την περίοδο 1969-1982, όπου κυκλοφόρησε σίγουρα 12 δίσκους (ίσως και παραπάνω). Στους περισσότερους δίσκους εκτός από την μουσική-ενορχήστρωση, συμμετέχει και στο τραγούδι. Η ιδιαιτερότητα της περίπτωσης του είναι η ποικιλία της δουλειάς του, αφού ξεκίνησε με έναν ελαφρό ποπ-φολκ δίσκο (Δώδεκα βράδυα 1969), συνέχισε με λαϊκό-έντεχνο δίσκο (Πανηγύρι 1971), μεταφέρθηκε στο πολιτικό-κοινωνικό ρεπερτόριο με αρκετούς δίσκους, γύρισε πάλι στο λαϊκό, έκανε ένα πέρασμα από έντεχνο με θρησκευτικό στίχο, και τελείωσε με την συνεργασία του με τον Φλωρινιώτη (Ποίηση και μελωδία 1982)!...Ευέλικτος και δημιουργικός σίγουρα, ταλαντούχος, αλλά δεν κατάφερε να αφήσει σαφές αποτύπωμα στην μουσική ιστορία του τόπου. Εμένα μου αρέσει και θα αναφέρω κάποιες λεπτομέρειες για τους δίσκους του (σε 2 μέρη λόγω ποσότητας).

   Το "Δώδεκα βράδυα" (Minos MSM 110, 1969), είναι "ο σύντομος κύκλος μιας ερωτικής ιστορίας με στιγμές ελπίδας, αγωνίας ή ερημιάς, δώδεκα βράδυα για ένα χωρισμό ή για μια παντοτινή συνάντηση", όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο. Σύνθεση-στίχοι από τον κιθαρίστα Πέτρο Ζέρβα και τον Γιώργο Γεωργιάδη, ενώ στο τραγούδι ακούμε την αέρινη, εύθραυστη φωνή της Λίτσα Σακελλαρίου, που κάνει και τη διαφορά στο δίσκο. Έχει αρκετά στοιχεία του Νέου Κύματος, ειδικά ο ήχος της κιθάρας και η φωνή, αλλά εμπλουτίζεται και με πιο ποπ-φολκ στοιχεία, με αποτέλεσμα που αποζημιώνει τον ακροατή. 

                                                       

  Το 1973, μετά από ένα λαϊκό δίσκο (1971, Πανηγύρι), γράφει μουσική στον δίσκο ¨Το μεγάλο τραγούδι", πάνω σε δώδεκα ψαλμούς του Δαυίδ σε ελεύθερη απόδοση του Νέστορα Μάτσα και Γιάννη Συλλάνταβου (δίδυμο που είχε γράψει και τραγούδια στην Τάμμυ). Οι ψαλμοί πρωτοακούστηκαν στη γιορτή που έγινε στο θέατρο "Κώστα Μουσούρη" για τα 25 χρόνια της ανεξαρτησίας του κράτους του Ισραήλ. Όπως διαβάζουμε στον δίσκο, είναι τραγούδια της αγάπης ,της ειρήνης και των νέων ανθρώπων.

                                (Φώτο Μάτσας, Συλλάνταβος, Γεωργιάδης, Αλεξίου, Σμοκοβίτης)

    Τα τραγούδια ερμηνεύουν, στα πρώτα τους βήματα, η Χάρις Αλεξίου και ο Κώστας Σμοκοβίτης, η ενορχήστρωση του Νίκου Λαβράνου, ενώ ο δίσκος τυπώθηκε στην μικρή εταιρεία της δισκογραφικής Minos, την Standard, με κωδικό ST 2002. Δίσκος κατά βάση λαϊκός (φωνές-μπουζούκι), με την ιδιαιτερότητα όμως του στίχου που είναι βασισμένος πάνω σε ψαλμούς, ενώ κλείνει με ένα ορχηστρικό μοτίβο, που το χρησιμοποίησε και αργότερα ο συνθέτης. 

   Το 1975 περνάει στο πολιτικό-κοινωνικό τραγούδι, με το διπλό δίσκο "Ανοικτή επιστολή στον ατελή κόσμο", στην εταιρεία Polydor. Η ενορχήστρωση και η διεύθυνση της ορχήστρας γίνεται από τον συνθέτη, πάνω σε ποίηση του Κώστα Βάρναλη, Κώστα Μπλαχούρα και Μαρίας Αλιφέρη. Τραγουδά ο συνθέτης και η Ζοζιάν Γαβριηλίδου, ενώ τις απαγγελίες τις αναλαμβάνουν οι ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου, Δημήτρης Βεάκης και Όλγα Τουρνάκη.

   Ο δίσκος είναι αφιερωμένος στην προσπάθεια για παγκόσμια ειρήνη (το βλέπουμε άλλωστε και στο εξώφυλλο), οι απαγγελίες είναι επιβλητικές, η μουσική ενδιαφέρουσα, στον ρυθμό των πολιτικών δίσκων της εποχής, οι στίχοι ρομαντικοί, ίσως και λίγο αφελείς, αλλά στο ύφος του give peace a chance, που άργησε να έρθει στη χώρα μας λόγω χούντας.

  Μετά το δίσκο της ίδιας χρονιάς (1975), "Καισαριανή", κυκλοφορεί το 1976 δύο δίσκους στην IRA Records. Ο πρώτος δίσκος έχει τίτλο "Κοντά στο τέλος", ο συνθέτης γράφει μουσική πάνω σε στίχους-ποίηση του Νίκου Οικονομίδη, γνωστός ως Παλιός, από την στήλη του στο Ριζοσπάστη. Τραγουδούν Σόφη Χριστοφίδου, Χρυσάνθη Σαμίου, Βάλλια Αποστόλου και Δημήτρης Παπαδημητρίου.

    

   Το εξώφυλλο με το χέρι του ιμπεριαλισμού-φασισμού να έχει αρπάξει την γη και τα αίματα να τρέχουν από τα δάχτυλά του, είναι ενδεικτικό του περιεχομένου του δίσκου, με βασικό του κοινωνικό μήνυμα την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση  για ένα καινούριο κόσμο χωρίς διακρίσεις. Τα τραγούδια σκοπεύουν να αναδείξουν το μότο στις στράτες όλου του κόσμου κάθε λαός αδερφός μου, από τα αδέρφια Βάσκοι και Ισπανοί, στον πικραδερφό από τη Χιλή, στον Άραβα της Παλαιστίνης μέχρι τον σύντροφο Ανγκολέζο...

   Ο δεύτερος του δίσκος την ίδια χρονιά, διπλός, με τίτλο "Να μη ξαναματώση", είναι σε ποίηση του Φώτη Φωτόπουλου, αγωνιστή του ΕΑΜ, που μετά από εξορίες και βασανιστήρια, που του άφησαν μόνιμες πληγές, έφυγε πρόωρα στα 35 του χρόνια το 1961, και του Νίκου Μακρίδη. Ο Γεωργιάδης παίζει κιθάρα, τραγουδά και απαγγέλει, λαμβάνουν μέρος οι γνωστοί ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου Όλγα Τουρνάκη, Χρήστος Πάρλας, Φάνης Χηνάς, Όλγα Πολίτου καθώς και οι Τάσος Γεωργόπουλος και Λία Μανουσάκη, ενώ ένα τραγούδι ερμηνεύει ο Δημήτρης Γκέκας.

     Οι απαγγελίες των ηθοποιών συνοδεύονται από απαλή μουσική, εναλλάσσονται με τα τραγούδια, και δίνουν μια ξεχωριστή μορφή στον δίσκο. Η ποίηση του Φωτόπουλου αντλεί από την εθνική αντίσταση και τους χαμένους αγωνιστές στην μάχη για ειρήνη. Θέλει να διασώσει τις φωνές αυτών και να τις ενώσει με τις φωνές των νέων, των επόμενων γενιών, στον διαρκή αγώνα για ένα κόσμο καλύτερο.

 Ο τελευταίος δίσκος του πρώτου μέρους, κυκλοφόρησε από την Dora Records, λογικά μεταξύ 1976-1978, με τίτλο "Χαμένοι δρόμοι". Στον δίσκο τραγουδά ο συνθέτης και η Μαρίνα Εμμανουήλ. Δίσκος λαϊκός, τα τραγούδια που ερμηνεύει η Εμμανουήλ ξεχωρίζουν (Ψιχάλες, Ένας λεβέντης, Εξήγηση), φωνή ωραία, ζεστή, δεν βρίσκω αν έχει ηχογραφήσει κάτι άλλο ή αν έχει συμμετοχή σε κάποιον άλλο δίσκο...

Τ' Αληθινά Ριζίτικα...

   Το 1976 κυκλοφόρησε από την Pan-Vox, ο δίσκος "Οι ρίζες της γενιάς μου, τ' αληθινά ριζίτικα", με ερμηνευτή τον Παπά-Άγγελο Ψυλλάκη, και κωδικό SPV 9. Ο λεγόμενος και Σφακιανομαδαρίτης, ήταν εφημέριος του ιερού ναού του Χαραλάμπους στα Λενταριανά, συνοικία των Χανίων, Σφακιανός στην καταγωγή. Στον δίσκο τις εισαγωγές με λαούτο παίζει ο Μιχάλης Πολυχρονάκης.

    "Αρχέγονα, σκληρά, αυστηρά σε μέτρο και σε ρυθμό είναι τα αληθινά ριζίτικα τραγούδια. Εκφράζουν την αιώνια ψυχική επαφή των Λευκορειτών με τους ηρωικούς προγόνους και με τους θεούς. Αυτό το μοναδικό τραγούδι, το ριζίτικο, που είναι πλημμυρισμένο από καρτερικότητα, ευγένεια και γενναιότητα, είναι ο γνήσιος ήχος της ζωής της Κρήτης. Κυρίως πολεμικό τραγούδι, τραγουδιέται μόνο από άντρες σε τόνο βαρύ, επιβλητικό, τελετουργικό. Εδώ δεν έχουν θέση οι γλυκασμοί, αλλά κυριαρχεί η δύναμη και η επιβλητικότητα της ζωής του μπροστάρη του τραγουδιού, που τον πλαισιώνουν οι χορωδοί για να επαναλαμβάνουν, να συμπληρώνουν ή να συνεχίζουν κι' εκείνος ανεβάζοντας τη φωνή ψηλότερα κι όλο ψηλότερα, να οδηγεί το τραγούδι ως το σημείο της έσχατης ανθρώπινης δύναμης και αντοχής. Έτσι, το ριζίτικο δεν υπήρξε ποτέ παθητικό, αλλά πάντα δυναμικό και έμπνοο τραγούδι που το τραγουδούσαν πάνοπλοι λεβέντες βρακοφόροι και έμοιαζε σαν πολεμική ιαχή μέσα σε πολύβουη μάχη.

     Στο πέρασμα των εποχών, το ριζίτικο τραγουδήθηκε από αληθινούς λαϊκούς τραγουδιστές κι' από τεχνίτες. Η γνησιότητά του διαφυλάχτηκε στις ρίζες του τόπου όπου γεννήθηκε. Στις περιπτώσεις της έντεχνης απόδοσής του, καθώς και στους πέραν του τόπου εκφράσεις του παραποιήθηκε και αλλοιώθηκε. Μέσα στο σώμα του εισχώρησε το μικρόβιο της φθοράς που απειλεί επικίνδυνα, στους καταλυτικούς καιρούς που περνούμε, την γνησιότητα και την αυθεντικότητά του. Γι' αυτό η απόδοση άγνωστων και άλλων γνωστών ριζίτικων από τον Παπά-Άγγελο Ψυλλάκη, γνήσιο εκφραστή της Σφακιανής ψυχής και παράδοσης και επίσης βαθύ γνώστη της μουσικής - βυζαντινής και ευρωπαϊκής - αποτελεί κατά την γνώμη μας ένα σημαντικό γεγονός στην δισκογράφηση της αυθεντικής έκφρασης, του μέλους και του τόνου των ριζίτικων τραγουδιών μας. Η φωνή και η τελετουργικότητα του τραγουδιού του Παπα-Άγγελου συνδέουν την αρχαία με τη βυζαντινή και τη λαϊκή φωνή και δένουν σε απόλυτη αρμονία, τη μνήμη του τόπου σε παρελθόν, παρόν και μέλλον. Έτσι ένας παπάς, ένας σύγχρονος παπάς, γνήσιος σφακιανός γόνος, μια σύζευξη δωρικής αυστηρότητας, βυζαντινής μεγαλοπρέπειας και λαϊκού μυστικισμού, τραγουδά και σώζει, σε τούτο το δίσκο, ότι πολυτιμότερο υπάρχει από τις ρίζες μας, που κινδυνεύουν να ξεριζωθούν." (Δημήτρης Κακαβελάκης-Λευκορείτης, ποιητής και λογοτέχνης από τα Χανιά, από το οπισθόφυλλο του δίσκου).

   

    Το 1978 κυκλοφορεί από την Calypso (της Pan-Vox), ο δίσκος "Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη κι' άλλα αληθινά ριζίτικα". Ο Παπά-Άγγελος Ψυλλάκης ερμηνεύει τα τραγούδια, λύρα παίζει ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης και λαούτο ο Νίκος Καδιανός.

    " Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη, που συνέθεσε ο Μπάρμπα-Μπαντζελιός, το 1786, εντάσσεται στα ιστορικά και επικολυρικά δημιουργήματα των ριμαδόρων (ποιητάρηδων), των περασμένων αλλά ηρωικών γενεών. Είναι έπος μαζί και θρήνος. Ο Μπαντζελιός, αγράμματος τυροκόμος από το Μουρί των Σφακιών, που είχε ζήσει τα γεγονότα υπαγόρευε τραγουδηχτά. Ο Αναγνώστης - Σήφης του παπά Σκορδίλη, γκαλονόμος έγραφε. Στην Παπούρα, πέρα από το Γκίβερτο, βοσκότοπο στο Μουρί, δούλεψαν στην καρδιά και στο μυαλό των και δημιούργησαν το τραγούδι στην σκιά ενός πρίνου. Η σκηνή και το έργο θυμίζουν ομηρικά ποιήματα. Το τραγούδι είναι ιστορικό, πρέπει να μελετάται με προσοχή, αλλά και γλωσσικό μνημείο. Συνθετικό και κυρίως περιγραφικό, έχει θέμα την επανάσταση των Σφακιών του 1770 και τους αγώνες και τη θυσία του Δασκαλογιάννη. Ο ποιητής ζητάει την βοήθεια του Θεού. Παρουσιάζει ανάγλυφες τις αδρές μορφές του Δασκαλογιάννη και των συναθλητών του Σφακιανών. Τις ομηρικές συγκρούσεις στην Κράπη, Ασκύφου, Νίμπρο, Βουβαδοβρασκάδες και Ανώπολι. Την καταστροφή των πάντων. Τον κλεφτοπόλεμο. Την απόφαση του Δασκαλογιάννη να παραδοθεί. Τον συγκινητικό αποχαιρετισμό της οικογένειάς του. Την παράδοσή του. Το μαρτύριό του. Τον θρήνο για τον αφανισμό των Σφακιών.

      Στο τραγούδι λοιπόν του Δασκαλογιάννη μπορούμε να πούμε πως προβάλλονται η θρυλική μορφή του ηρωικού αρχηγού, οι επικοί αγώνες των Σφακιανών και η θυσία του πρωτομάρτυρα της ελευθερίας της Κρήτης. Χωρίς υπερβολή δε, θυμίζει αρχαία ελληνική τραγωδία και μάλιστα τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου. Από τους 1034 στίχους του τραγουδιού αποδίδονται κατ' επιλογή του εκτελεστή 102. Ο Παπά-Άγγελος Ψυλλάκης, γέννημα και θρέμμα της Σφακιανής Μαδάρας διασώζει, στο νου και στην καρδιά του, ότι καλύτερο μεταλαμπάδευσε η δωρική φυλή στους σημερινούς Σφακιανούς. Οι ικανότητές του, οι ειδικές σπουδές του και κυρίως η αγάπη του για τα πάτρια, τον έταξαν θεματοφύλακα της γνησιότητας των ριζίτικων τραγουδιών του τόπου μας και τον παρακίνησαν να ερμηνεύσει το τραγούδι του Δασκαλογιάννη και άλλα αληθινά ριζίτικα από τις ρίζες της γενιάς του. Ωραίο δείγμα έχουμε τον πρώτο μεγάλο δίσκο με τα ριζίτικα." (Στυλιανός Πανηγυράκης, φιλόλογος, από το οπισθόφυλλο).

Τα ηχητικά ιστορικά ντοκυμαντέρ του Κάρτερ...

  Ο Γιώργος Ν. Κάρτερ (1928-2012) ήταν Έλληνας λογοτέχνης, ποιητής και δημοσιογράφος, από τους πρωτεργάτες στο Ραδιόφωνο και την Τηλεόραση. Σπούδασε ζωγραφική και θέατρο, εργάστηκε από το 1949 στο ραδιόφωνο, και από το 1965 στην τηλεόραση με την έναρξη της λειτουργίας της. Έγραψε κριτική για το θέατρο και την τηλεόραση, αλλά και πολλές μελέτες πάνω στα μέσα επικοινωνίας, για αυτό και θεωρείται από τους πρώτους θεωρητικούς αυτών. Ήταν από τους ελάχιστους που ασχολήθηκαν με το ηχητικό ντοκυμαντέρ στη χώρα μας, ιστορικό και λογοτεχνικό, και επιμελήθηκε αρκετές κυκλοφορίες δίσκων 33 στροφών.

  Το 1967 κυκλοφόρησε από την Odeon, το πρώτο του ηχητικό ντοκυμαντέρ με τίτλο "Ο μεγάλος πόλεμος 1939-1946"και κωδικό OMCG 40. Τον δίσκο ανοίγει ο Μάνος Κατράκης, αφηγητής των γεγονότων είναι ο ίδιος ο Κάρτερ, ενώ συμμετέχουν η Βίκυ Καρέλλη και ο Μάρνης Σκουντριδάκης,. Το εξώφυλλο επιμελήθηκε ο Μιχάλης Βελούδιος.

  " Ο Κάρτερ συνέλεξε το πολύτιμο υλικό του διανύοντας χιλιάδες χιλιόμετρα στο εξωτερικό. Επισκέφθηκε φωνοθήκες, συνομίλησε με ρεπόρτερ, που φωνογράφησαν πολλές φορές με κίνδυνο της ζωής τους τα ηχητικά γεγονότα, ανέτρεξε σε εκατοντάδες ραδιοφωνικά στούντιο και άκουσε αμέτρητες φωνοταινίες. Το υλικό του Γιώργου Κάρτερ είναι αναλλοίωτο, αυθεντικό. Είναι η ίδια η ιστορία..."(οπισθόφυλλο). Η εξιστόρηση των γεγονότων γίνεται μέσα από τις φωνές των πρωταγωνιστών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με χρονολογική και ιστορική σειρά των ηχογραφήσεων. Μεταξύ άλλων ακούγονται οι Χίτλερ, Τσόρτσιλ, Μουσολίνι, Χίμλερ, Ρούσβελτ, Στάλιν, Αϊζενχάουερ, Παλαμάς, Τρούμαν, Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, Πάπας Παύλος ΣΤ΄. Ακούγεται τέλος ηχητικό ντοκουμέντο του αρχιεκφωνητή του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών, Κ. Σταυρόπουλου, την μέρα που οι Γερμανοί στρατιώτες έμπαιναν στην Αθήνα ..."Προσοχή! Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών ύστερα από λίγο δεν θα είναι ελληνικός. Θα είναι γερμανικός και θα μεταδίδει ψέματα. Έλληνες, μη τον ακούτε. Ο πόλεμός μας συνεχίζεται και θα συνεχισθεί μέχρι της τελικής νίκης. Ζήτω το Έθνος των Ελλήνων"

   Το 1975 κυκλοφόρησε ο δίσκος "7 χρόνια δικτατορία", από την Documentary Records, σε αφήγηση, μοντάζ, ρεπορτάζ και κείμενα του Κάρτερ. Το χαρακτικό του εμπροσθόφυλλου είναι του ζωγράφου Τάσου Χατζή. Ακούγονται οι φωνές των Κόλλια, Παπαδόπουλου, Κανελλόπουλου, Παττακού, Παπανδρέου, Θεοδωράκη, Συνοδινού, Σεφέρη, Μακάριου, Μαρκεζίνη, Καραμανλή και πολλά ακόμα ντοκουμέντα από ραδιοφωνικούς σταθμούς της εποχής.

 

"Κύριε, βοήθα να θυμόμαστε

πως έγινε τούτο το φονικό, 

την αρπαγή, το δόλο την ιδιοτέλεια, 

το στέγνωμα της αγάπης, 

Κύριε βοήθα να το ξεριζώσουμε..." Γ. Σεφέρης.

"ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ...

για σένα θα δακρύσει από χαρά ο ήλιος" Οδ. Ελύτης. (από το οπισθόφυλλο)

  Σε συνεργασία με τον Φρέντυ Γερμανό, κυκλοφορεί το 1976 ο δίσκος "Ο 20ός αιώνας αρχίζει", από την Minos με κωδικό MSM 287. Μπελ Επόκ, ο δρόμος για τον σοσιαλισμό, τέχνες κι επιστήμες, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Οκτωβριανή επανάσταση, είναι τα θέματα που παρουσιάζουν οι δύο δημοσιογράφοι, μέσα από τις φωνές των Έντισον, Αϊνστάιν, Ράινχαρτ, Παλαμά, Βενιζέλου, Κοτοπούλης, Βεάκη, Λένιν, Τολστόι, Σω, Χίτλερ, Γκόρκυ, Μπερνάρ και άλλων.

  Το επόμενο ηχητικό ρεπορτάζ του Κάρτερ, κυκλοφορεί το 1978, σε διπλό δίσκο, με τίτλο "Μεγάλες στιγμές του αιώνα μας - 75 χρόνια ιστορία", από την EMI-Columbia, με κωδικό 14C 152-70870/1Y. Ο δίσκος χωρίζεται σε οχτώ χρονικές περιόδους και ακούγονται οι:

-1900/1919 Μαρκόνι, Ντρέιφους, Ρούσβελτ, Βενιζέλος, Λένιν, Αυγέρης κ.α

-1920/1932 Σικελιανός, Μπρεχτ, Χίτλερ, Βενιζέλος, Καζαντζάκης, Βαλεντίνο, Χάρντινγκ κ.α

-1933/1939 Μουσολίνι, Χίτλερ, Κονδύλης, Μεταξάς, Φράνκο, Φρόιντ, Τσάμπερλεν κ.α

-1940/1942 Τσόρτσιλ, Ντε Γκολ, Σταυρόπουλος, Τολστόι, Στάλιν, Πεταίν, Φίλοφ κ.α.

-1943/1946 Δαμασκηνός, Κανελλόπουλος, Οπενχάιμερ, Ζούκοφ, Τσόρτσιλ, Γεώργιος Β' κ.α

-1947/1957 Τρούμαν, Φρειδερίκη, Γκάντι, Πλαστήρας, Παπάγος, Τίτο, Χο Τσι Μιν, Γρίβας κ.α.

-1958/1967 Μακάριος, Καραμανλής, Γκεβάρα, Γκαγκάριν, Κένεντι, Παπανδρέου, Γκλεν κ.α.

-1968/1975 Λούθερ Κινγκ, Μαύρος, Παπαδόπουλος, Τσάτσος, Ντεγιάννης, Αλιέντε κ.α.

     Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί μια έκδοση ντοκουμέντο για τα 50 χρόνια της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (ήταν μέλος και πρόεδρος), με τίτλο "Φωνές της λογοτεχνίας μας", από την Minos με κωδικό MSM 548. Ακούγονται κατά σειρά οι φωνές των :

-Πλευρά Α: Παλαμάς, Καζαντζάκης, Σικελιανός, Βάρναλης, Αυγέρης, Γιοφύλλης, Ρώτας.

-Πλευρά Β: Σεφέρης, Παναγιωτόπουλος, Βενέζης, Μαυροειδή Παπαδάκη, Ζαμπαθάς, Μπούμη-Παπά, Τερζάκης.

  "Σκοπός αυτής της ηχητικής εργασίας, είναι να διαφυλάξει και να διασώσει τη φωνή - την πληρέστερη έκφραση της ανθρώπινης ύπαρξης - τη φωνή των δημιουργών της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Δεν επιχειρούμε εδώ , ούτε ιστορία να κάνουμε, ούτε αξιολόγηση..."(οπισθόφυλλο).

"Ύμνος των αιώνων" Κ. Παλαμάς

                

   Το 1985 κυκλοφορεί ένα ηχητικό αφιέρωμα του Κάρτερ και της Minos στην Έλλη Αλεξίου, με τίτλο "Φωνές της Λογοτεχνίας μας - 2". Το πορτρέτο στο εξώφυλλο είναι του ζωγράφου Πέτρου Ρούμπου, και μιλούν με την σειρά που ακούγονται οι Γιάννης Ρίτσος, Χαρίλαος Φλωράκης, Άλκης Αργυριάδης, Α. Τάσσος, Γιάννης Κάτρης και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος.

  Τέλος το 1987 ο Κάρτερ επιμελήθηκε το "Αφιέρωμα στον Μάνο Κατράκη" (Minos MSM 666), με ηχητικά αποσπάσματα του σπουδαίου ηθοποιού από θεατρικές παραστάσεις. Την αφήγηση κάνει ο Κάρτερ με την Βίκυ Καρέλλη και οι φωτογραφίες είναι του Κώστα Παπακωνσταντίνου.

"Οι μοιραίοι" του Κώστα Βάρναλη

Ο φυγάς... Μωραϊτόπουλος.

    Ο Νίκος Μωραϊτόπουλος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, σπούδασε στην υποκριτική σχολή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, ενώ ασχολήθηκε με την μουσική, τραγουδώντας σε μπουάτ της συμπρωτεύουσας την δεκαετία του 70', πριν αποφασίσει να "φύγει" για την Στοκχόλμη. Εκεί συνέχισε τις μουσικές σπουδές του ενώ ασχολήθηκε με το ραδιόφωνο και πηρε μέρος σε τοπικές μουσικές εκδηλώσεις. Το 1981, στους αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού της Κέρκυρας του Χατζιδάκι, παίρνει μέρος με το δικό του τραγούδι "Ο φυγάς", που ερμηνεύει ο ίδιος. Την επόμενη χρονιά συμμετέχει πάλι, και κερδίζει το Βραβείο Μάνος Λοΐζος, με το τραγούδι "Μικρή Αλίκη", που ερμηνεύει ο Αρθούρος Αντενούτσι. Το 1986 κερδίζει το Α' Βραβείο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με το τραγούδι "Σαλονίκη μου" που ερμηνεύει ο ίδιος μαζί με τον Τίμων Μωραϊτόπουλο.

"Ο φυγάς" στους αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού Κέρκυρας 1981

    Το 1988 κυκλοφορεί το άλμπουμ "Ο φυγάς", στην δικιά του εταιρεία Nostos, με κωδικό SPR 458, Στον δίσκο συμμετέχουν ο Τίμων Μωραϊτόπουλος και η Ελένη Τσαλιγοπούλου, και ηχογραφείται στο στούντιο Αγροτικό του Νίκου Παπάζογλου, εκτός από το ¨Σαλονίκη μου" που ηχογραφήθηκε στην Στοκχόλμη..Στο οπισθόφυλλο ο καλλιτέχνης γράφει : 

Τα τραγούδια αυτά τ' αφιερώνω στους απανταχού Έλληνες της διασποράς και στους φυγάδες, 

Παραμυθένια μου

Λαϊκή μπαλάντα κι έγνοια μου

Στα υγρά σου μάτια 

σε φιλώ

Κι αν φεύγω μίλια μακριά σου

'κει π'αγαπώ

ξαναγυρνώ... (η τελευταία στροφή από το τραγούδι του "Παραμυθένια μου")

   Ένας δίσκος που δυστυχώς στις μέρες μας "γίνεται" επίκαιρος, με τα τραγούδια ο φυγάς και καιρός να του δίνω, να φέρνουν το ξενάκι, την μπαλάντα του μετανάστη και το αν οι στεναγμοί είχαν ρόδες (να τσουλάν αράδα τότε όλοι οι μετανάστες θάταν στην Ελλάδα)....

Μωραϊτόπουλος-Τσαλιγοπούλου στο "αν οι στεναγμοί είχαν ρόδες"

Αικατερίνη Κωνσταντοπούλου (Κατίνα Παξινού)...

"Ματωμένος γάμος" Λόρκα

   Το 1975 η Philips κυκλοφορεί. με κωδικό 6641 278. τον διπλό δίσκο "Κατίνα Παξινού", δύο χρόνια μετά τον θάνατό της. Ο δίσκος αφιέρωμα στην οσκαρική ελληνίδα ηθοποιό (πρώτο όσκαρ σε Έλληνα ηθοποιό το 1944, Β Γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της επαναστάτριας Πιλάρ στο "Για ποιον χτυπά η καμπάνα"), είναι σε παραγωγή του Μάνου Χατζιδάκι, το εμπροσθόφυλλο είναι πορτραίτο της "Μάνα κουράγιο" από τον Γιάννη Τσαρούχη, και προλογίζει ο Αλέξης Μινωτής. Τα δικαιώματα του δίσκου διατίθενται για υποτροφίες απόρων σπουδαστών του Θεάτρου.

    "Όλοι πιστεύουν πως σαν ο ηθοποιός πεθάνει, πεθαίνει και το έργο του.«Οι ηθοποιοί είναι τα εφήμερα χρονικά της εποχής» είχε πει ο Σαίξπηρ. Δεν μένει μεταθανάτια συγκεκριμένη μαρτυρία της παρουσίας τους στο γήινο κόσμο. Μόνο αναμνήσεις και βιογραφικά, κι ακόμα στον καιρό μας κινηματογραφικά και τηλεοπτικά τεκμήρια ή και ηχογραφικά της φωνής τους. Όμως αυτά δεν είναι παρά θρύμματα μόνον από την τέχνη και την προσωπικότητά τους, όταν μάλιστα τα μεγέθη είναι μεγάλα. Οι λογοτέχνες και οι εικαστικοί τεχνίτες, αν είναι σπουδαίοι επιζούν μέσα στο έργο που αφήνουν «εσαεί». Του ηθοποιού η τέχνη σβύνει μαζί του... 

....όπως και άλλοι πεθαμένοι μεγάλοι ηθοποιοί, η Κατίνα Παξινού διαρκεί ζωντανή ψυχή πάντα, όπως ήταν κι εδώ σε μας, εμπιστευμένη να φωτίζει, να δίνει πνοή και υπόσταση στα εφήμερα πλάσματα της ποιητικής ανάγκης, τα γεμάτα από αιώνια ουσία. Να διασκορπά με την φωνή των εγκάτων τις αδρανείς σκιές που κρύβουν την τραγική όψη της αέναης δημιουργίας ανεβάζοντάς μας στο ξάγναντο της παρουσίας του απόλυτου."  Αλ.Μινωτής.

    Στο δίσκο υπάρχουν ηχητικά αποσπάσματα από ερμηνείες της ηθοποιού σε έργα αρχαίων ελλήνων τραγικών (Ευρυπίδης Αισχύλος, Σοφοκλής), στα "Βάκχες", "Αγαμέμνων", "Οιδίπους Τύραννος", "Εκάβη", "Ηλέκτρα", "Μήδεια", αλλά και ευρωπαίων κλασικών δραματουργών (Μπρεχτ, Ίψεν, Λόρκα, Σαίξπηρ) στα "Μάκβεθ", Ματωμένος γάμος", "Το μαχαίρι", "Οι βρικόλακες", "Μάνα κουράγιο". Η μουσική είναι των Μάνου Χατζιδάκι, Δημήτρη Μητρόπουλου, ,Μενέλαου Παλάντιου, Γιάννη Χρήστου, Πωλ Ντεσσάου.

¨Μήδεια" του Ευρυπίδη

   Το 1988, η δισκογραφική εταιρεία του Μάνου Χατζιδάκι, Σείριος, κυκλοφορεί σε διπλό βινύλιο (σε box-κουτί),  την ζωντανή ηχογράφηση του έργου "Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα" με κωδικό SMH 88011. Το έργο παίχτηκε από της 14 Δεκεμβρίου 1962 μέχρι της 25 Ιανουαρίου 1963, στο Εθνικό Θέατρο. Η ηχογράφηση είναι από το αρχείο της πρωταγωνίστριας του έργου, Κατίνας Παξινού. Το έργο του Λόρκα το έχει κάνει μετάφραση ο Νίκος Γκάτσος, σκηνοθεσία ο Αλέξης Μινωτής, σκηνικά-κοστούμια ο Γιάννης Τσαρούχης και μουσική ο Βιττόριο Ριέττι.

   Το κουτί της έκδοσης περιέχει και ένα 40σέλιδο φυλλάδιο, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό αλλά και άρθρα της εποχής. Η φωτογραφική απεικόνιση της παράστασης έγινε από το στούντιο "Elite", που επι μακρόν υπηρέτησε το Ελληνικό θέατρο. Ο Τάσος Λιγνάδης ειδικός μελετητής του Λορκικού έργου, γράφει δύο άρθρα ειδικά για την έκδοση αυτή, υπάρχει αυτοβιογραφία και χρονολόγιο του Λόρκα δανεισμένα από το περιοδικό "Θέατρο" του Κώστα Νίτσου, και άρθρα για το έργο από τον Αλέξη Μινωτή, Γιάννη Τσαρούχη, Κατίνα Παξινού, Άγγελο Τερζάκη καθώς και ρεπορτάζ-κριτικές της εποχής.

Αντάρτικα...

    Τα αντάρτικα τραγούδια γράφτηκαν την περίοδο της γερμανικής κατοχής από αγωνιστές που είχαν ανέβει στα βουνά και πολεμούσαν για την ελευθερία της χώρας, ενώ κάποια γράφτηκαν από λόγιους της εποχής που με τον τρόπο αυτό έκαναν την δική τους αντίσταση. Συνήθως πατούσαν πάνω σε παλια εμβατήρια, κλέφτικα ή δημοτικά τραγούδια, αλλά και σε διεθνή επαναστατικά τραγούδια κυρίως ρώσικα ή γαλλικά, και προσάρμοζαν τον στίχο. Μιλούσαν για πρόσωπα του αγώνα, σημαντικές μάχες, αλλά κάποια είχαν και πολιτικά μηνύματα για ισότητα και ελευθερία (και λαοκρατία αφού ο βασικός κορμός των ανταρτών ήταν το ΕΑΜ, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ). Τα τραγουδούσαν συνήθως όταν έμπαιναν στα χωριά για να στρατολογήσουν κόσμο και για να ανεβάσουν το ηθικό των χωρικών, αλλά και πριν-μετά από τις μάχες. 

   Με τον εμφύλιο και με την μεταπολεμική κατάσταση στη χώρα, έμειναν στην αφάνεια, και σώθηκαν από στόμα σε στόμα, κυρίως από αντιστασιακούς και κύκλους της αριστεράς. Στην μεταπολίτευση ξεκίνησαν να έρχονται πάλι στο φως, είτε με την κυκλοφορία βιβλίων για τα αντάρτικα τραγούδια είτε με την ηχογράφηση τους σε δίσκους μουσικής.


    Ο πρώτος δίσκος κυκλοφόρησε από την Delta , με τίτλο "Αντάρτικα - Chants des partisans Grecs", και κωδικό GR 1941. Οι πληροφορίες για τους δίσκους που κυκλοφόρησε η συγκεκριμένη εταιρεία είναι λίγο ασαφείς. Η εταιρεία αυτή δημιουργήθηκε από τον Δημοσθένη Βεργή (πρόεδρος των Ελλήνων Οικολόγων, δημοσιογράφος, φυλακισμένος από το 2014 για υπόθεση καταπάτησης γης), την εποχή που αυτός ζούσε στην Γαλλία και είχε σχέσεις με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο Βεργής ξεκίνησε να πουλάει τον ελληνικό τύπο στην Γαλλία, και μόλις γνώρισε τον Θεοδωράκη, αποφάσισαν να τυπώνουν δίσκους με τραγούδια του Θεοδωράκη και να τους πουλάνε στις συναυλίες που έδινε ο συνθέτης (πάνω από χίλιες τα χρόνια της χούντας στο εξωτερικό). Τα έσοδα πηγαίναν στο ΠΑΜ (Πατριώτικο Μέτωπο) στον αγώνα κατά της δικτατορίας. Ο δίσκος πρέπει να κυκλοφόρησε στην Γαλλία αρχικά το 1972, και αργότερα το 1977 και στην Ελλάδα. Η ετικέττα της μίας έκδοσης γράφει ως τίτλο "Κόκκινο τριαντάφυλλο".

   Στον δίσκο ο Μίκης Θεοδωράκης τραγουδά το "Ύμνος του ΕΛΑΣ" (γραμμένος έπειτα από προτροπή της Έλλης Αλεξίου από την ποιήτρια Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη σε μουσική του Νίκου Τσάκωνα) και το "Του μικρού χωριού", ακούγονται αυθεντικές φωνές ανταρτών του ΕΛΑΣ στα τραγούδια "Ήρωες" και "Επονίτες εμπρός", ενώ υπάρχει σπάνιο ντοκουμέντο του τραγουδιού ¨Τα αετόπουλα" του ζακυνθινού Αλέκου Ξένου (έχει ονομαστεί και συνθέτης της αντίστασης για το σπουδαίο έργο του) στα γαλλικά από ηχογράφηση του 1945.

Ήρωες από αντάρτη του ΕΛΑΣ

Τα αετόπουλα στα γαλλικά από σπάνια ηχογράφηση του 1945

 
    Δύο δίσκους με αντάρτικα τραγούδια κυκλοφόρησε η δισκογραφική Motivo του Νίκου Μωραίτη (αρχικά ως Nikos Production). Ο πρώτος ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε στο Παρίσι, με τίτλο "Chants de la resistance Grecque" και κωδικό 1003, το 1974.  Στο εξώφυλλο δεσπόζει η φωτογραφία του Αθανάσιου Κλάρα (ο γνωστός μας Άρης Βελουχιώτης) με στρατιωτική στολή, ενω ο τίτλος και οι σημειώσεις στο πίσω μέρος είναι γραμμένες στα γαλλικά. Τραγουδάει ο Πέτρος Πανδής και στην κιθάρα - ενορχήστρωση είναι ο Νότης Μαυρουδής.

Στ'άρματα-Στ'άρματα, στίχοι του ποιητή-δημοσιογράφου Νίκου Καρβούνη και μουσική του ¨Ακη Σμυρναίου (Αστραπόγιαννος).

     Ο δεύτερος δίσκος από την Motivo κυκλοφόρησε το 1978, με τίτλο "Τραγούδια μιας εποχής 2" και κωδικό NM 1006. Στο τραγούδι είναι ο Πέτρος Πανδής και η Μικρή Χορωδία Αθηνών (Μήτσα Ρούτη, Θεώνη Βασιλάκη, Λιλή Τσιτριμπίνη, Ερμής Τσαπάκης και Δαμιανός Σερέφογλου), ενώ στην διασκευή-ενορχήστρωση και διεύθυνση ο Νότης Μαυρουδής. Στο οπισθόφυλλο γράφει σκωπτικά ο παραγωγός Νίκος Μωραίτης..."για να γίνη ο δίσκος αυτός, αντίθετα από τον πρώτο που έγινε στο Παρίσι, έπρεπε να περιορίσω το ρεπερτόριο των τραγουδιών και να διαλέξω παραλλαγές επάνω στο στίχο, που να μην αναμοχλέυουν παλιά μίση και πάθη κατά την Ελληνική λογοκρισία..." (το 1978 παρακαλώ...).

Στους δρόμους, Στίχοι Απόστολος Σπήλιος, Μουσική Αλέκος Ξένος.

   Το 1977 κυκλοφόρησε από την Olympia-Panivar του Παναγιώτη Βαρδουλάκη, ο δίσκος "Αντάρτικα 1941-1944", με κωδικό OLYM 20058. Τα τραγούδια είναι σε διασκευή του Παύλου Ναλμπάντη, με την ορχήστρα και χορωδία του ίδιου.

    Τέλος ο πιο γνωστός δίσκος με αντάρτικα τραγούδια κυκλοφόρησε το 1981 από την Lyra, με τίτλο "Τα αντάρτικα", και κωδικό 3341.  Ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας του Θάνου Μικρούτσικου, στο τραγούδι η Μαρία Δημητριάδη και η Αφροδίτη Μάνου, ενώ η ηχογράφηση έγινε στα studio της Polysound το 1975 από τον Γιάννη Σμυρναίο. Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι του Δημήτρη Μεγαλίδη, αγωνιστή και κινηματογραφιστή του ΕΑΜ, από το λεύκωμα του με σχέδια-λιθογραφίες-ξυλογραφίες του 1946.

Ήρωες, τραγούδι Μαρία Δημητριάδη.

     Αντάρτικα τραγούδια έχει τραγουδήσει και κυκλοφορήσει και ο τραγουδοποιός Πάνος Τζαβέλλας αλλά θα γίνει ξεχωριστό αφιέρωμα, σε όλη την δισκογραφία του, γιατί έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, .